Vrijheid en dwang
Dit is het overzichtsartikel over de samenhang tussen tolerantie en vrijheid.
Tolerantie gaat over het bewust toelaten van controversiële mensen, ideeën en handelingen. Daarmee is tolerantie nauw verweven met het ideaal van vrijheid. Vrijheid is een moeilijk begrip, omdat onze vrijheid eigenlijk altijd beperkt is. Ik spreek daarom liever over de afwezigheid van dwang. De vraag is: hoe kunnen we een samenleving vormen waarin mensen elkaar zo min mogelijk dwingen. Dus ook als zij, hun ideeën of hun gedrag ons niet bevallen.
Daartoe ga ik als eerste te rade bij premoderne samenlevingen, waar wel veel pressie voorkomt, maar weinig dwang.
Het Koreaanse dorp dat bekendstond om zijn grootmoedigheid
In 1992 dwaalt de antropoloog Vincent Brandt (geb. 1924) door het Zuid-Koreaanse dorp Uihang, op een afgelegen schiereiland aan de westkust. Hij vindt de overwoekerde gedenksteen met zijn naam erop, uit 1966. Toen verbleef hij daar een jaar lang, voor veldonderzoek, waar hij op promoveerde. Brandt loopt wat verloren rond. In 1966 was hij een bekende ver…
Dat soort samenlevingen zijn ons nu vreemd, als gevolg van de moderniteit die er bij ons gaandeweg is ingeslopen. Een belangrijk kenmerk van die modernisering is de individualisering. Ik ga na waar die individualisering vandaan komt, en of een samenleving met meer gemeenschapszin haalbare kaart is, waar mensen elkaar meer aanspreken, maar minder dwingen.
De eenzaamheid van het eigen hart
De vorige aflevering ging over een afgelegen, premodern dorpje in het Zuid-Korea van 1966. De gemeenschap was springlevend, de zeshonderd inwoners bemoeiden zich intensief met elkaar, men bekommerde zich om elkaar, men had tijd voor elkaar. Ook als je over de schreef ging werd je niet uitgekotst; het dorp ging prat op zijn
Daarna zoomen wij in op een motief om dwang toe te passen: de eigen bestwil. We beginnen met paternalisme uit oogpunt van menselijke waardigheid. Mensen moeten tegen zichzelf in bescherming worden genomen, omdat sommig gedrag onwaardig is. Aan de hand van het voorbeeld van dwergwerpen ga ik na of menselijke waardigheid een zelfstandig motief voor paternalisme kan vormen. Ik kom tot de conclusie van niet.
Mensen mogen zich niet onwaardig gedragen, vond de Franse rechter
Manuel Wackenheim is behept met dwerggroei; hij is 118 centimeter lang. Hij woont in het afgelegen departement Moezel, in Frankrijk. In 1990, hij was toen 23 jaar oud, ontmoette hij een ondernemende impresario die hem voorstelde om te gaan optreden in discotheken. Hij kreeg een american-footballuniform aangemeten, inclusief harnas en helm. Klanten tilde…
Maar dat betekent niet dat je paternalisme in alle gevallen kunt afwijzen. Als mensen domme dingen doen waar zij alleen zichzelf mee treffen, mag je ze dan tegenhouden? Ik kom tot de conclusie dat dat alleen onder heel strikte voorwaarden is toegestaan, strikter dan wat wat wij gewend zijn.
Ben jij wel goed bij je hoofd?
Molly heeft een leuk vermogen geërfd. Zij gaat op een avond naar een casino, waar zij alles kwijt raakt. Sterker nog, zij blijft doorgokken, maar nu met geleend geld. Aan het einde van de avond zit zij met een enorme schuld bij een crimineel, die haar een woekerrente in rekening brengt. Omdat zij die niet kan opbrengen, sluit hij haar op en moet zij haa…
Daarna staan wij stil bij het laatste motief voor paternalisme: schade aan anderen.
Dit artikel kan als kwetsend worden ervaren
We gaan kijken naar schade aan anderen. Er moet dan worden ingegrepen, dat ligt voor de hand. Wie een ander naar het leven staat of andermans spullen jat, die gaat over de grens. Die moet worden tegengehouden, en wordt vaak ook bestraft. Kortom: dwang is dan geboden. Dat in tegenstelling tot schade aan jezelf. Dan mogen we alleen in uitzonderlijke geval…
Maar dan zijn wij er nog niet. Er zijn nog allerlei andere motieven om dwang toe te passen. Er is een vrij brede consensus dat er ook dwang moet worden toegepast om mensen tot samenwerking te dwingen. Dwang om samen te werken is een legitiem motief, maar het kan ook uit de hand lopen. Vandaar een artikel over onze ingebakken bemoeizucht en regeldrift.
Misdaad is natuurlijk het eerste motief voor dwang dat in ons opkomt. Daarover twee artikelen: een over drugs, en een over ons vergeldingsinstinct.
De albedil
Hans was visser. In de fjord bij zijn afgelegen dorp in Noorwegen ving hij met zijn bootje en zijn hengel een paar zalmen per dag, die hij verkocht aan de mensen in het dorp. Het was geen vetpot, maar hij kon er van rondkomen. De jonge Hans kon wel meer zalmen vangen als hij wilde, maar die kon hij niet kwijt; zo veel vraag was er niet in het dorp. Hij …
We moeten iets met drugs
Drugs zijn gevaarlijk. Niet alleen voor de gebruiker, maar ook voor de samenleving. Je gaat straks lezen wat er kan gebeuren als er te veel mensen drugs gaan gebruiken. Maar de bestrijding van drugs is misschien nog wel erger dan de kwaal. Je leest hier hoe de bestrijding op een fiasco is uitgedraaid. We hebben lessen uit de geschiedenis, economische an…
Daarna volgt een beschouwing over de aard van vrijheid: in hoeverre is de vrijheid die wij ervaren en idealiseren ook werkelijke vrijheid? Wat als ons vermogen om vrije keuzes te maken maar een illusie is? Daarvoor zoeken wij naar de laatste inzichten in de vrije wil, bij wetenschappers die de menselijke hersenen onderzoeken.
Ben jij eigenlijk een soort zombie? Menig hersenwetenschapper denkt van wel.
Stel je voor dat alles wat je doet al van tevoren vastligt. Wanneer je met je ogen knippert, welk beroep je gekozen hebt, met wie je in januari 2032 vreemdgaat, en dat je overmorgen met je auto tegen een paaltje rijdt. Het lijkt absurd, maar toch is dit wat menig hersenwetenschapper beweert. Je denkt dat je een wil hebt, maar in werkelijkheid maakt ons …
In een afrondend artikel trekken wij conclusies: wat is een beter moreel ideaal? Vrijheid, autonomie, of afwezigheid van ongelegitimeerde dwang?